Խաղադարան 4

Խաղերգեր հաշվերգեր

Հաշվերգերը, խաղերգերը սովորաբար ասում են հաշվելու նպատակով, ռիթմիկ ձեռնախաղերի, մատնախաղերի, մանկական նստած որոշ խաղերի ժամանակ:

 Հավիկը  (խաղերգ )                

-Ծուղրուղքո՜, սանամե՛ր,
Ո՞ւր գնաց հավիկը մեր:
-Գնաց աղբյուրը ջրի:
-Ի՞նչ կար կտցին:
-Չիր ու չամիչ:
-Ո՞ւմ էր տանում:
-Հարս ու փեսին:
-Հարսիկն ո՞ւր է:
-Ոսկե թախտին:
-Ի՞նչ է եփել:
-Համով կորկոտ:
-Մեջինն ի՞նչ է:
-Հավդ ծըռտոտ:
-Ո՞վ է բռնել:
-Ծուռ Հակոբը:
-Ո՞վ է օգնել:
-Մեծ մամիկը:
-Ո՞ւր են դրել:
-Պատուհանի մեջ:
-Ո՞վ է կերել:
-Սև փիսիկը:
-Վա՜յ, սև փիսիկ, վա՜յ, սև փիսիկ,
Քո մերն ուտի քո չաղ թշիկ:

Ձեռնախաղ

Ձեռքերի ափերը դեպի վեր պահած` հավասար դիրքով շփում են իրար, ընդ որում` շփելիս ձախ  ձեռքը իջնելու դեպքում  աջի մատները երկրորդ հոդերում ծալվում են նրա գլխին, և հակառակը` աջը իջնելիս ձախի մատներն են ծալվում նրա գլխին: Աստիճանաբար  ռիթմը արա•ացնում են: Խաղալիս ռիթմին համապատասխան արտասանում ենգ

_Էկե դուկե, տըմըզա,

Թալան չուկե պուպուզա,

Մախտե կոճակ, դան պլոճակ,

Ճան ճուկ:

Այս խաղերգը կարող են ասել նաև այլ ձեռնախաղերի ընթացքում:

 Խնոցիներ

Խնոցի–հարոցի

Խաղում են զույգերով:

Նստած կամ կանգնած դիրքով զույգերը դեմքով իրար են նայում:  Մի խաղացողի երկու ձեռքերի մատները հագցրած են դիմացինի մատներին` ափը ափին կպած:

_Խնոցի-հարոցի, կարագը` ձեզ, թանը` մեզ:

*** _Հարի-հարի խնոցի,

Մեջդ բարի, խնոցի,

Ունկդ բարակ, խնոցի,

Մեջդ կարագ, խնոցի:

Տեքստը ռիթմիկ արտասանելով, առաջին երեխան թեքվում է առաջ` ձեռքերը պարզելով առաջ, իսկ երկրորդ երեխան թեքվում է ետ` ձեռքերը մոտեցնելով  կրծքին: Ապա երկրորդ երեխան թեքվում է առաջ` ձեռքերը պարզելով առաջ, իսկ առաջին երեխան ետ` ձեռքերը մոտեցնելով կրծքին: Խնոցիներ

***- Խնոցին  հա  հարեմ:
Շալակեմ`սար  հանեմ:
– Խնոցին  հա hարեմ,
Շալակեմ` գետն անցնեմ:
– Խնոցին հա  հարեմ:
Շալակեմ` դաշտ  տանեմ:
– Խնոցին հա  հարեմ,
Կաթ ու մածուն կերցնեմ:

***Խնոցի, հարոցի
Թանը  հանի`քամեցի,
Համով չորթան շինեցի,
Եղով  ապուր  եփեցի,
Պետոն  ուզեց` տվեցի:

***Խնոցի, խնոցի,
Գցեցի  ու բռնեցի,
Տարա – բերի` զարկեցի,
Հրեցի, չխչփեցի,
Հարեցի, հա, հարեցի,
Դեղին կարագ  հանեցի:

***Խնոցի, հարոցիգ

Լըփը-լըփը, լըփը-լըփը,
Դե տար, դե բեր, տրնգագ
Թևտու, թև առ,
Զրնգա:

Ձեռնախաղեր

 Ատատե–բատատե

Երկու ձեռքը բռունցք են անում և դնում իրար վրա, հետո բռունցքների տեղերը փոխելով` որևէ  ասերg են ասումգ

_Ատատե, բատատե,

Շամամ շուլ,

Շամշե լակե

Ձի տամբուլ:

***Հատիկ, հատիկ հալվավատիկ /հավատիկ/

Չալ խնձորիկ, փշատիկ,

Չալիկ-մալիկ, ծուռ աքլորիկ,

Կուտ ուտի, կուտման ուտի,

Դռան տակին տիտիկ անի:

***Ըստում, ընդում,

Դեղին դդում,

Գցեմ, բռնեմ,

Գտնեմ ուտեմ,

Պապոնց տանը

Տիտիկ անեմ:

***Կոպալ, կոպալ,

Իփլի կոպալ,

Հերասա,

Մերասա,

Լակոտ թալեց,

Դուս թալեց:

***Աջ ձեռքի բութով  և ցուցամատով բռնում են ձախ ձեռքի մաշկից և վերև-ներքև շարժելով ասում ենգ

_Ճվի~կ, ճվի~կ, ճկութիկ,

Երկեն տաճիկ, բարակ լաճիկ,

Ճվի~կ, ճվի~կ, ճկութիկ,

Ճվիկը թռավ մտավ …-ի ծոցը/

/իր անունն է ասում, քանդում է բռունցքը ու ցույց տալիս, թե ճվիկը ինչպես մտավ իր ծոցը/:

Խաղը կարող են խաղալ երկուսով, այս դեպքում ճվիկը մտնում է ընկերոջ ծոցը:

 Այլ խաղիկներ

Վո՜ւյ, վո՜ւյ

Ծառի ճյուղը ծաղկեց գարնան,

Պո՜ւյ-պո՜ւյ, պո՜ւյ-պո՜ւյ, ծաղկեց գարնան:

Գևոն ճյուղը կոտրեց ամա՜ն:

Վո՜ւյ-վո՜ւյ, վո՜ւյ-վո՜ւյ, կոտրեց ամա՜ն:

***Գևով փախավ, մտավ մառան,

Պո՜ւյ-պո՜ւյ, պո՜ւյ-պո՜ւյ,մտավ մառան:

Պապը բռնեց, ծեծեց, ամա՜ն,

Վո՜ւյ-վո՜ւյ, վո՜ւյ-վո՜ւյ, ծեծեց ամա՜ն:

,Անձրև ու ախպեր
Անձրև՛, անձրև՛, ցա՛ծ արի

Բուսնի ցորեն ու գարի՛գ

Ցորենը տանեմ ջրաղացին տա

Ջրաղացն ինձ ալյուր տա,
Ալյուրը տանեմ ջրին տամ,
Ջուրը ինձ խմոր տա,
Խմորը տանեմ թոնրին տամ,
Թոնիրը ինձ գաթա տա,
Գաթան տանեմ հովվին տամ,
Հովիվը ինձ գառ տա,
Գառը տանեմ Աստծու գոտիկին տամ,
Աստծու գոտիկն ինձ ախպեր տա:
Աստծու գոտի՛կ,
Աստծու գոտի՛կ,
Տո՛ւր ինձ նախշուն ախպերիկ:
Ախպե՛ր, ախպերի՛կ նախշուն,
Գոտկի ծայրը աբրեշումգ
Ախպե՛ր, ախպե՛ր, ջա՜ն ախպեր,
Իմ թև ու թիկունք ախպեր:

Հավիկը                  

-Ծուղրուղքո՜, սանամե՛ր,
Ո՞ւր գնաց հավիկը մեր:
-Գնաց աղբյուրը ջրի:
-Ի՞նչ կար կտցին:
-Չիր ու չամիչ:
-Ո՞ւմ էր տանում:
-Հարս ու փեսին:
-Հարսիկն ո՞ւր է:
-Ոսկե թախտին:
-Ի՞նչ է եփել:
-Համով կորկոտ:
-Մեջինն ի՞նչ է:
-Հավդ ծըռտոտ:
-Ո՞վ է բռնել:
-Ծուռ Հակոբը:
-Ո՞վ է օգնել:
-Մեծ մամիկը:
-Ո՞ւր են դրել:
-Պատուհանի մեջ:
-Ո՞վ է կերել:
-Սև փիսիկը:
-Վա՜յ, սև փիսիկ, վա՜յ, սև փիսիկ,
Քո մերն ուտի քո չաղ թշիկ:

Ձին ծակեցին, պատը տարան    

Ձին ծակեցին, պատը տարան,
Տարան մի զույգ ամպե պարան,
Մի լծկան բադ,
Ածան մկով՝
Մկկացող իր ձագուկով:

Տարան թուխս դրած մի մաքի:
Մուկը տարան՝կատուն հագին:
Տարան մի պարկ սարի զեփյուռ,
Կարկուտի չիր,
Օձի փետուր:

Տարան տարվա գոմշաձուն,
Խճաքարի սերմացուն,
Չմոռացան նույնիսկ շանը,
Տարան պոչի սև նշանը…

Նշանն էլ է՞ր պետք գողերին
Գոնե նշանը թողնեին:

Երեք լոբի

Հյուր գնացինք երեք հոգով,
Երեք հոգով,
Երեք հոգով:

Սեղան բացին երեք լոբով,
Երեք լոբով,
Երեք լոբով:

Երեք ուտող հսկա բերան,
Հսկա բերան,
Հսկա բերան,
Վրա պրծանք՝ հո չկերանք,
Հո չկերանք,
Հո չկերանքգգգ

Ինչ համով էր և ինչ մսեղ,
Եվ ինչ մսեղ,
Եվ ինչ մսեղ,
Նման լոբի ո՞վ էր տեսել,
Ո՞վ էր տեսել
Ո՞վ էր տեսելգգգ

Երեք ուտող հսկա բերան,
Հսկա բերան,
Հսկա բերան,
Վրա պրծանք՝ հո չկերանք,
Հո չկերանք,
Հո չկերանքգգգ

Երբ վերկացանք մենք երեքով,
Մենք երեքով,
Մենք երեքով,
Անց էր կացել ճիշտ երեք օր,
Ճիշտ երեք օր,
Ճիշտ երեք օրգգգ

Երեք օրում երեք հոգի,
Երեք հոգի,
Երեք հոգի,
Հազիվ կերանք երեք լոբին,
Երեք լոբին,
Երեք լոբին:

Երեք ուտող հսկա բերան,
Հսկա բերան,
Հսկա բերան,
Վրա պրծանք՝հո չկերանք,
Հո չկերանք,
Հոչ կերանքգգգ

Կճուճն ու ճուտը

Ճուտն ընկավ կճուճի մեջ
Դողաց սիրտը ճուտի,
_Կամ կերե լ է կճուճը ինձ,
Կամ հենց հիմա կուտի:

Ճչաց ճուտը լեղապատառգ
– Ինձ մի ուտի, կճո՜ւճ:
Ես ի՞նչ եմ մե՜ծ փորիդ համար,
Ես դեռ շա՜տ եմ պուճուրգգգ

Քրքջում է կճուճը ծեր,
Խրատելով ճուտինգ
-Ա՜խ, դուանգե՜տ, լսվա՞ծ բան է
Կճուճը ճուտ ուտիգգգ

Երկու փիսիկ փափկապոչ
Երկու փիսիկ փափկապոչ
ճամփին տեսան մի բլոճ:
Բլոճ էր, մե՜ծ ու փայլուն,
ճռճռալով էր քայլում:
Երկու փիսիկ փափկապոչ
Ասինգ  – Բարև, ա՛յ բլոճ:
Ո՞ւր ես գնում քեզ ու քեզ,
Արի ընկեր դարձիր մեզ :
Բլոճն ասաց՝  չեմ ուզզզու՜մգգգ
Սրանք էլ թե՝ պիտի գաս:
Բլոճն ասաց՝ չեմ ուզզզո՜ւմգգգ
Սրանք էլ թե՝պիտի գաս:
Մենք՝ երկուսո՜վ, դու՝մենա՜կ,
Չենթարկվե՞ս, դա էր պակասգգգ
Բլոճն այստեղ ճռռաց, ճոճվեց,
Ձայնը կարծես կնճռոտվեցգ
– Զզզու՜ր եք դուք ձեր ուզզզա՜ծն ուզզզո՜ւմգգգ
Ա՛յ, կխայթեմ ես ձեր լեզզզունգգգ
Փիսիկները սարսափից
Թռան բարձրիկ քարափից,
ճանկռոտեցին դունչ,պոչիկ,
Էլ բլոճին չեկան մոտիկ:

Ալեքսան

Ու իր տասնինը փեսան,
Քսան գերանդի,
Քառսուն հեսանգ
Նստեն,
Սրեն,
Ուտեն,
Պառկեն,
Քնեն,
Քաղեն,
Փոցխեն,
Կապեն,
Խորմեն,
Բարդեն,
Դիզեն,
Հետին անգամ,

Հաշվին տեսանգ
Դեզից պակաս էր քսան:

Ծափխաղեր

Ծափիկ-ծափիկ

Ծափիկ-ծափիկ, ծափ նաներով,
Փլավ կեփենք պուտուկներով,
Գդալ չկա, շերեփ չկա,
Մենք էլ կուտենք մատիկներով:

***Ծափիկ, ծափիկ, ծափլատիկ,
Չալ խնձորիկ, փշատիկ,
Ծալիկ, մալիկ, ծուռ աքլորիկ,
Ծկլակտուց, ծկլամերիկ,
Կուտ ուտի, կուտման ուտի,
Ծակ շերեփով ծիկրակ անի:

 ***Ծի՜վ ու ծի՜վ

Ծի՜վ ու ծի՜վ, ծիվծիվակի՜ն,
Ձագ թռնի հետ ծիծեռնակին,
Ճյուղ բերի հետ աղունակին,
Վարդին նստի հետ սոխակինգ
Ասե տաղի՛կ,
Կանչե խաղի՛կ,
Առնե ափի՛կ,
Զարկե ծափի՛կ: